«Крокі да Перамогі»

Сёння ў рубрыцы «Крокі да Перамогі» ўспомнім аб воінскіх помніках, якія ўвекавечылі подзвіг савецкіх салдат-вызваліцеляў за межамі Савецкага Саюза.

Манумент «Воін-вызваліцель» у Трэптаў-парку Берліна з'яўляецца адным з самых вядомых сімвалаў перамогі савецкага народа ў вайне і вызвалення Еўропы ад нацызму і ўвекавечвае подзвіг савецкіх салдат. Вобраз савецкага салдата, які выратоўвае нямецкую дзяўчынку, стаў сімвалам гуманізму Савецкай Арміі і з'яўляецца найбуйнейшым савецкім ваенным мемарыялам за межамі былога СССР.

Першапачаткова ў Трэптаў-парку планавалі паставіць статую Сталіна. Прычым, генералісімус у руках павінен быў трымаць глобус. Аднак скульптар Яўген Вучыціч на ўсялякі выпадак зрабіў другі варыянт — з салдатам Чырвонай Арміі, які трымае на руках нямецкую дзяўчынку. Абодва праекты былі прадстаўлены Сталіну, і той абраў «запасны» варыянт.

Прататыпамі воіна-вызваліцеля былі савецкія салдаты: Мікалай Масалаў, які выратаваў нямецкую дзяўчынку падчас штурму Берліна 30 красавіка 1945 года, і мінчанін, старшы сяржант Трыфан Лук'яновіч, які выратаваў дзяўчынку падчас гарадскіх баёў 29 красавіка 1945 года. Абодва гэтыя выпадкі зафіксаваныя ў сведчаннях таварышаў па службе Масалава і Лук'яновіча.

Але шэраг імёнаў савецкіх салдат, якія выратоўвалі з агню нямецкіх дзяцей, можна працягнуць. Аўтар скульптуры Яўген Вучыціч, распрацоўваючы канцэпцыю помніка, так апісваў узніклую ідэю: «і тут я ўспомніў савецкіх воінаў, якія ў дні штурму Берліна выносілі з зоны агню нямецкіх дзяцей. Кінуўся ў Берлін, пабываў у гасцях у салдат, сустракаўся з героямі, зрабіў замалёўкі і сотні фатаграфій – і выспела новае, сваё рашэнне».

І калі Мікалай Масалаў пасля вайны мог ва ўсіх падрабязнасцях расказаць пра выратаваную ім дзяўчынку, то Трыфан Лук'яновіч – не. Таму што ён, ратуючы дзіця, быў цяжка паранены на берлінскай вуліцы. Яго перавязалі і адправілі ў палявы шпіталь, дзе ён праз пяць дзён памёр. Уся сям'я Трыфана Лук'яновіча загінула яшчэ ў першыя дні вайны.

У якасці натуршчыка Вутэчыч абраў зусім іншага чалавека. На святкаванні Дня фізкультурніка скульптар прыкмеціў 21-гадовага радавога Івана Адарчанку, які ўдзельнічаў у спаборніцтвах па бегу. Цікава, што Адарчанка, які праходзіў службу ў Берліне, некалькі разоў быў у варце помніка «Воіну-вызваліцелю». Дарэчы, натуршчыцай для статуі дзяўчынкі, якую воін трымае на руках, была не немка, а руская — 3-гадовая Светачка, дачка каменданта Берліна генерала Коцікава.

Работы над мемарыялам вяліся на працягу 3 гадоў архітэктарам Я. Белапольскім і скульптарам Я. Вучэцічам. Цікава, што для будаўніцтва выкарыстоўвалі граніт з рейхканцелярыі Гітлера. 13-метровая фігура вызваліцеля была выраблена ў Санкт-Пецярбургу і важыла 72 тоны. У Берлін яе перапраўлялі часткамі па вадзе.

На саркафагах дагэтуль захаваліся цытаты Сталіна на рускай і нямецкай мовах. Людзі, знаёмыя з дзейнасцю Сталіна, патрабавалі прыбраць гэтыя надпісы. Але і Расія, і Германія вырашылі нічога не мяняць, бо гэты чалавек – важная частка гісторыі, як бы да яго ні ставіліся.

У праектным варыянце Вучэціча воін трымаў у руках аўтамат. Ўкласці ў рукі салдату меч скульптара папрасіў сам Сталін. Цікава, што Яўген Вутэтыч зрабіў дакладную копію мяча пскоўскага князя Усевалада, які быў кананізаваны праваслаўнай царквой яшчэ ў часы Івана Грознага. Цікава, што меч у руках воіна-вызваліцеля мае сувязь з іншымі вядомымі помнікамі: маецца на ўвазе, што меч у руках у салдата з'яўляецца тым жа мячом, які працоўны перадае воіну, намаляванаму на мануменце “Тыл — фронту" (Магнітагорск), і які затым падымае Радзіма-маці на Мамаевым кургане ў Валгаградзе.

Манумент быў урачыста адкрыты 8 мая 1949 года. Восенню 2003 года скульптура воіна ў Трэптаў-парку была разабрана і адпраўлена на рэстаўрацыю, а 2 мая 2004 года вярнулася на сваё ранейшае месца.